Poeta, dramaturg, krytyk i polityk Adam Mickiewicz napisał jedne z najwspanialszych dzieł literackich w historii Polski. Jego Pan Tadeusz (1834) jest klasykiem polskiej literatury narodowej, a Księgi narodu polskiego i pielgrzymstwa to wpływowy zbiór morałów i przypowieści.
Pan Tadeusz
Pan Tadeusz to jeden z najsłynniejszych wierszy Adama Mickiewicza. Został napisany w 1834 roku i jest uważany za jego najlepsze dzieło.
To poetycki epos, którego akcja rozgrywa się w zaborze rosyjskim. W Panu Tadeuszu Mickiewicz łączy elementy powieści historycznej, powieści poetyckiej i epopei wierszowanej, tworząc dzieło narodowe, jedyne w swoim rodzaju w literaturze światowej.
Poemat jest mieszanką liryzmu i patosu, badającą naturę więzi patriotycznych, które łączą polską szlachtę w przededniu wojny napoleońskiej. Krytykuje również idealizację i naiwność w sposób, w jaki nie czyni tego Eugeniusz Oniegin.
Sylabotoniczne rymy w tej poezji nadają jej atmosferę humoru, którą trudno byłoby znaleźć w bardziej poważnym eposie. Jednocześnie jednak jest to bardzo konserwatywny poemat, który osądza przeszłość. Opowiada się za ważnością zachowania przeszłości, uznając jednocześnie, że nie była ona doskonała.
Konrad Wallenrod
Podczas pobytu w Rosji Mickiewicz zaczął pisać więcej wierszy, w tym Konrad Wallenrod (1828). Poemat został opublikowany w kilku krajach w XIX wieku, ale szczególny oddźwięk zyskał w Czechach i na Słowacji.
Poemat powstał w odpowiedzi na dokonany przez Rosję w 1828 roku rozbiór Rzeczypospolitej Obojga Narodów i zwracał uwagę na fakt, że Polska przez wieki była częścią większego imperium. Odzwierciedlał również szersze poczucie niezadowolenia w polskim społeczeństwie, którym wstrząsnęło powstanie listopadowe w 1830 roku.
Dla wielu polskich czytelników i emigrantów poemat był postrzegany jako wezwanie do broni i przypomnienie dawnych cierpień ich kraju. Jednocześnie stawało się coraz bardziej jasne, że uosabia on postawę, która jest z natury problematyczna.
Pomysł fałszywego Wallenroda był uważany za szczególnie niebezpieczny i postrzegany jako zagrożenie dla ducha patriotyzmu, który przenikał kraj. Była to „szczepionka dla patrioty”, jak to ujął jeden z głównych zwolenników „polityki ugodowej” wobec Imperium Rosyjskiego, Włodzimierz Spasowicz, w swoim klasycznym studium poematu (Życie posmiertne Konrada Wallenroda). Twierdził, że „trudno znaleźć prawdziwego Wallenroda w całym narodzie polskim, a nawet w naszych kręgach emigracyjnych”. Upadek powstania listopadowego i związane z nim represje zmieniły sposób odczytywania tego dzieła.
Dziady
Dziady to najważniejsze dzieło Mickiewicza. Była to jego pierwsza próba połączenia formalnego języka wysokiej literatury polskiej z elementami folkloru z lokalnej kultury popularnej.
Dramat oparty jest na współczesnej historii Polski, ale wznosi się ponad narodowy partykularyzm, by poruszyć ogólnoludzkie tematy, takie jak przenikanie się światów ducha i materii, imperatyw wolnej woli, rola jednostki zarówno w ludzkiej zbiorowości, jak i w komunii świętych. Enigmatyczna i złożona postać Gustawa-Konrada jest bohaterem złożonym, symbolem ludzkiej przemiany od miłości egoistycznej do miłosierdzia.
Dziady część II są uważane za jedno z najlepszych dzieł dramatu romantycznego, jakie kiedykolwiek napisano. Uważa się ją za odpowiednik Fausta Goethego i zainspirowała wielu pisarzy i artystów z całego świata.
Grażyna
Grażyna to pierwsza książka, którą napisał Mickiewicz, i jest uważana za jedną z jego najlepszych. Jest to wymyślona przez niego alegoria historii Litwy, zawierająca również wiele szczegółów zaczerpniętych z folkloru.
W książce tej opisuje kobietę, która jest przywódcą w swojej społeczności i ma pewne mistyczne skłonności. Grażyna jest opisana jako piękna i ma skłonności do przygód.
Książka jest w dużej mierze poematem romantycznym, zawiera też silne przesłanie o patriotyzmie. W czasie, gdy Adam Mickiewicz pisał te książki, Polska znajdowała się pod zaborami. W tej sytuacji mógł czuć się wyobcowany z ojczyzny i kultury.
